Nowy tryb (postępowania wszczęte po 1 października 2019 r.)
Przygotowanie rozprawy doktorskiej na nowych zasadach, tj. na podstawie przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, może nastąpić w ramach kształcenia w szkole doktorskiej albo w trybie eksternistycznym.
Zgodnie z przepisami ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce to senat (w uczelni) albo rada naukowa (w instytucie PAN, instytucie badawczym, instytucie międzynarodowym) określa sposób postępowania w sprawie nadania stopnia doktora, w tym m.in.: sposób wyznaczania i zmiany promotora, promotorów i promotora pomocniczego; zasady ustalania wysokości opłaty za postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora w trybie eksternistycznym oraz zwalniania z tej opłaty; tryb złożenia rozprawy doktorskiej; tryb powoływania oraz zakres czynności komisji dokonującej czynności w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora oraz sposób wyznaczania recenzentów. W związku z tym aspekty proceduralne są uregulowane w przepisach wewnątrzuczelnianych, więc sposób i tryb procedowania może różnić się w poszczególnych podmiotach doktoryzujących.
Ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce znosi dotychczasowy obowiązek przeprowadzania egzaminów doktorskich w zakresie dyscypliny podstawowej, dyscypliny dodatkowej oraz obcego języka nowożytnego. To senat (w uczelni) albo rada naukowa (w instytucie PAN, instytucie badawczym, instytucie międzynarodowym) określa sposób weryfikacji efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 8 PRK w przypadku osób ubiegających się o nadanie stopnia doktora w trybie eksternistycznym.
W przypadku trybu eksternistycznego osoba ubiegająca się o stopień doktora przed wszczęciem postępowania składa wniosek o wyznaczenie promotora (lub promotorów) albo promotora i promotora pomocniczego. Niemniej wymagania zawarte w art. 186 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce odnoszą się do wszystkich kandydatów ubiegających się o stopień doktora – zarówno uczestników szkół doktorskich, jak również osób ubiegających się o stopień doktora w trybie eksternistycznym.
Na podstawie art. 192 ust. 3 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, zgodnie z którym senat (w uczelni) albo rada naukowa (w instytucie PAN, instytucie badawczym, instytucie międzynarodowym) może określić wymagania, o których mowa w art. 186 ust. 1 pkt 5 ustawy, lub dodatkowe warunki dopuszczenia do obrony. W świetle tego przepisu prawodawca dopuszcza możliwość ustalenia przez podmiot doktoryzujący „innych wymogów”, tj. obowiązków niezależnych od przepisów ustawy. Jednocześnie zastrzec należy, że ustanowienie wyższych wymagań nie może stanowić przesłanki odmowy wszczęcia postępowania w sprawie nadania stopnia doktora, które wszczyna się na wniosek osoby spełniającej wymagania określone w art. 186 ust. 1 pkt 1-3 albo ust. 2 ustawy (art. 189 ustawy).
Zgodnie z uchwałą Senatu UO dodatkowymi warunkami dopuszczenia do obrony, o których mowa w art. 192 ust. 3 w związku z art. 186 ust. 1 pkt 5 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce są:
1) pisemne potwierdzenie czynnego udziału w co najmniej 1 konferencji naukowej o zasięgu ogólnopolskim lub międzynarodowym wydane przez organizatorów albo program konferencji z wyraźnym zaznaczeniem nazwiska i imienia kandydata oraz tytułem wystąpienia;
2) posiadanie w dorobu naukowym co najmniej:
a) 1 artykułu naukowego opublikowanego w czasopiśmie naukowym lub w recenzowanych materiałach z konferencji międzynarodowej, które w roku opublikowania artykułu w ostatecznej formie były ujęte w wykazie sporządzonym zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 267 ust. 2 pkt 2 lit. b ustawy, lub
b) 1 monografii naukowej wydanej przez wydawnictwo, które w roku opublikowania monografii w ostatecznej formie było ujęte w wykazie sporządzonym zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 267 ust. 2 pkt 2 lit. a ustawy, albo rozdziału w takiej monografii,
– innych niż te, które gwarantują spełnienie warunku określonego w art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawy (czyli innych publikacji niż te, które pozwalają wszcząć postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora);
3) zdanie egzaminu z nowożytnego języka obcego na poziomie biegłości językowej C1.
Kandydaci mogą przedłożyć certyfikat lub dyplom ukończenia studiów filologicznych, potwierdzające znajomość nowożytnego języka obcego na poziomie biegłości językowej C1. Uznaje się, że kandydat, który ukończył kształcenie w szkole doktorskiej albo ukończył pełny cykl kształcenia w ramach studiów doktoranckich i zdał egzamin potwierdzający znajomość nowożytnego języka obcego na poziomie biegłości językowej C1 w ramach tego kształcenia, spełnił ten warunek.
Podkreślić należy, że zarówno czasopismo naukowe, w którym opublikowany został artykuł, jak również wydawnictwo, w którym opublikowano monografię naukową muszą znajdować się w wykazie wydawnictw oraz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych – sporządzonym przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki.
Finansowanie postępowań w sprawie nadania stopnia doktora
Kwestia finansowania postępowania w sprawie nadania stopnia doktora – prowadzonego na nowych zasadach – została uregulowana w art. 182 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Osoba, która ubiega się o nadanie stopnia doktora, wnosi opłatę za przeprowadzenie postępowania w tej sprawie. Wysokość opłaty nie może przekraczać kosztów postępowania, uwzględniających w szczególności koszty wynagrodzeń promotora lub promotorów, promotora pomocniczego i recenzentów. Należy jednak zwrócić uwagę, że podmiot doktoryzujący ponosi w związku z postępowaniem szereg kosztów pośrednich, administracyjnych itp. Te również mogą składać się na element opłaty za przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora. Opłaty nie pobiera się w uczelni, instytucie PAN, instytucie badawczym, instytucie międzynarodowym od osoby ubiegającej się o stopień doktora, która ukończyła kształcenie w szkole doktorskiej. W uzasadnionych przypadkach rektor, dyrektor instytutu PAN, dyrektor instytutu badawczego lub dyrektor instytutu międzynarodowego może zwolnić z opłaty w całości lub w części. W przypadku nauczyciela akademickiego albo pracownika naukowego, koszty postępowania ponosi zatrudniająca go uczelnia, instytut PAN, instytut badawczy lub instytut międzynarodowy.
Koszty prowadzenia postępowania w sprawie nadania stopni doktora w trybie eksternistycznym są obliczane na podstawie minimalnego wynagrodzenia profesora. Zgodnie z nowo obowiązującą ustawą promotor otrzyma 83% wynagrodzenia profesora, promotor pomocniczy (powołany fakultatywnie) 50%, natomiast trzech recenzentów po 27%. Minister Edukacji i Nauki określił w drodze rozporządzenia wysokość minimalnego miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego dla profesora w uczelni publicznej (Dz. U. z 2023 r., poz. 16).